Γ’ Κύκλος - 18η Τακτική Κυριακή

Κυριακή 31 Ιουλίου  2016

Μη φοβάσαι, μικρό μου ποίμνιο

O Ιησούς ονομάζει τους μαθητές του «μικρό ποίμνιο».  Η έκφραση  ευθυγραμμίζεται με την πιο αυθεντική προφητική παράδοση. Oι προφήτες αποκαλούσαν τους λίγους ισραηλίτες, που είχαν κατορθώσει να μείνουν πιστοί στο μονοθεϊσμό μετά από επώδυνους διωγμούς, ως το «υπόλοιπο του Ισραήλ» του οποίου το χαρακτηριστικό  ήταν  -και είναι-   η υπομονή και η επιμονή και η ψυχική αντοχή ,  παρ’ όλες τις δυσκολίες και τους διωγμούς, να μένουν ακόμη πιστοί στο Θεό. 

Η έκφραση  «μικρό ποίμνιο» υπογραμμίζει ότι ο μικρός ή o μεγάλος  αριθμός «των μελών του ποιμνίου» δεν είναι σημαντικός για να είναι το ποίμνιο μεγάλο, αλλά το πνεύμα   που ζωογονεί το ποίμνιο,  η πιστότητά του στο Θεό  και η ορθή πρακτική, η οποία  πηγάζει  από αυτήν. Η ζωή του «μικρού ποιμνίου» είναι η μαρτυρία του σε όλους τους ανθρώπους  καλής θελήσεως και μη.

Ανάγνωσμα  από το κατά Λουκά Άγιο Ευαγγέλιο  (Λκ 12, 32-48)  

Μη φοβάσαι, μικρό μου ποίμνιο. Σ’ εσάς ευαρεστήθηκε ο Πατέρας σας να δώσει τη βασιλεία του. Πουλήστε τα υπάρχοντά σας και δώστε τα χρήματα στους φτωχούς. Αποκτήστε πορτοφόλια που δεν παλιώνουν, πλούτη μόνιμα στον κόσμο του Θεού, όπου ούτε κλέφτης τα αγγίζει ούτε σκόρος τα καταστρέφει. Γιατί όπου είναι τα πλούτη σας εκεί θα είναι και η καρδιά σας».


«Να είστε συνεχώς έτοιμοι με δεμένο το ζωνάρι στη μέση σας και αναμμένα τα λυχνάρια σας. Να συμπεριφέρεστε σαν αυτούς που περιμένουν τον κύριό τους πότε θα γυρίσει από το γάμο, ώστε μόλις έρθει και χτυπήσει την πόρτα, να του ανοίξουν αμέσως. Μακάριοι οι δούλοι εκείνοι που ο κύριός τους θα τους βρει ξύπνιους όταν έρθει.Σας βεβαιώνω πως θ’ ανασκουμπωθεί, θα τους βάλει να καθίσουν και θα τους περιποιηθεί. Χαρά σ’ εκείνους μάλιστα τους δούλους, που όταν ο κύριός τους επιστρέψει τα μεσάνυχτα ή τα ξημερώματα, θα τους βρει να τον περιμένουν. Και να ξέρετε τούτο: αν ο ιδιοκτήτης ενός σπιτιού ήξερε ποια ώρα θα έρθει ο κλέφτης, θα ήταν άγρυπνος και δε θα άφηνε να του διαρρήξουν το σπίτι. Να είστε, λοιπόν, κι εσείς έτοιμοι, γιατί ο Υιός του Ανθρώπου θα έρθει την ώρα που δεν τον περιμένετε». Τότε ο Πέτρος του είπε: «Κύριε, για μας την είπες αυτή την παραβολή ή για όλους;» Κι ο Κύριος απάντησε: «Ποιος είναι ο έμπιστος και συνετός δούλος, που ο κύριός του θα τον αφήσει επιστάτη των υπηρετών του, για να τους μοιράζει την αμοιβή τους την κατάλληλη στιγμή; Μακάριος είναι εκείνος ο δούλος, που όταν επιστρέψει ο κύριός του, θα τον βρει να συμπεριφέρεται μ’ αυτόν τον τρόπο. Σας βεβαιώνω πως θα τον βάλει υπεύθυνο σ’ όλα του τα υπάρχοντα. Αν όμως ο δούλος εκείνος σκεφτεί μέσα του: “θ’ αργήσει να επιστρέψει ο κύριός μου”, κι αρχίσει να δέρνει τους άλλους υπηρέτες και τις υπηρέτριες, να τρώει και να πίνει και να μεθάει, τότε θα έρθει ο κύριός του μια μέρα που αυτός δε θα τον περιμένει και σε ώρα που δε θα την ξέρει. Θα τον τιμωρήσει πολύ αυστηρά και θα τον ρίξει στον τόπο όπου τιμωρούνται οι άπιστοι.


Εκείνος ο δούλος που ξέρει τι θέλει ο κύριός του, δεν είναι όμως έτοιμος και δεν κάνει αυτό που θέλει ο κύριός του, θα τιμωρηθεί αυστηρά. Αντίθετα, εκείνος που δεν ξέρει το θέλημα του κυρίου του και κάνει κάτι αξιόποινο, θα τιμωρηθεί ελαφρότερα. Σ’ όποιον δόθηκαν πολλά, θα ζητηθούν πολλά απ’ αυτόν· και σ’ όποιον δόθηκαν περισσότερα, θα του ζητηθούν περισσότερα».

Λόγος του Κυρίου

Στο δεύτερο μέρος ο Ιησούς με παραβολές, που είναι πάντα παρμένες από την καθημερινότητα, δίνει τα χαρακτηριστικά αυτού του ‘μικρού ποιμνίου’.

Πρώτο. Το μικρό ποίμνιο δεν έχει αυταπάτες και δεν αυτό- κολακεύεται. Η γνώση της «μικρότητάς» του είναι αυτή που το οδηγεί να έχει την εμπιστοσύνη του στο Θεό Πατέρα, ο οποίος του δωρίζει τη Βασιλεία και να αποφεύγει τον πειρασμό να θέλει να είναι αντικείμενο θαυμασμού και εγκωμίων. Δεν έχει έπαρση ή αλαζονεία για τα τυχόν επιτεύγματά του, αλλά να πορεύεται με ταπεινοφροσύνη.

17η Τακτική Κυριακή

Κυριακή 24 Ιουλίου 2016

Όταν προσεύχεστε, να λέτε Πατέρα

Ανάγνωσμα από το κατά Λουκά  άγ. Ευαγγέλιο  (Λκ 11,1-13)

Α. Εκείνον τον καιρό ο Ιησούς βρισκόταν σ' έναν τόπο και προσευχόταν. Όταν τέλειωσε, ένας απ' τους μαθητές του, του είπε: "Κύριε, δίδαξέ μας πώς να προσευχόμαστε, όπως κι ο Ιωάννης (Βαπτιστής) δίδαξε τους μαθητές του". Κι ο Ιησούς τους είπε: " Όταν προσεύχεσθε, να λέτε:

          Πατέρα, ας αγιασθεί το όνομά σου, ας έλθει η βασιλεία σου, δίνε μας κάθε μέρα τον άρτο που έχουμε ανάγκη, και συγχώρησέ μας τις αμαρτίες μας, διότι κι εμείς συγχωρούμε σε κάθε οφειλέτη μας, και μη μας δοκιμάσεις με πειρασμό".

          Β. Κι ο Ιησούς τους είπε: "Ας υποθέσουμε ότι κάποιος από σας έχει ένα φίλο και πάει σ' αυτόν κατά τα μεσάνυχτα και του πει: `Φίλε μου, δάνεισέ μου τρία ψωμιά, επειδή ήλθε από δρόμο ένας φίλος μου και δεν έχω τίποτα να του παραθέσω'. Εκείνος από μέσα θα του απαντήσει και θα του πει: `Μη με ενοχλείς! Η πόρτα είναι κλειστή και τα παιδιά μου είναι μαζί μου στο κρεβάτι. Δε μπορώ να σηκωθώ και να σου δώσω'. Σας λέω, πως αν δε σηκωθεί να του δώσει επειδή είναι φίλος του, σίγουρα θα σηκωθεί και θα του δώσει ό, τι χρειάζεται εξαιτίας της αναίδειάς του".

        Γ. Κι εγώ σας λέω: "Ζητάτε και θα σας δοθεί, αναζητάτε και θα βρείτε, κτυπάτε και θα σας ανοιχθεί. Διότι ο καθένας που ζητά, λαβαίνει και όποιος αναζητά βρίσκει, και σε όποιον κτυπά, θα του ανοιχθεί. 'Διότι, ποιός πατέρας από σας, όταν του ζητήσει ο γιος του ψάρι, αντί για ψάρι θα του δώσει φίδι;  'Η ακόμα, όταν του ζητήσει ένα αβγό, θα του δώσει ένα σκορπιό; Εάν, λοιπόν, εσείς, που είσθε κακοί, ξέρετε να δίνετε καλά πράγματα στα παιδιά σας,  πόσο  μάλλον ο Πατέρας  σας  που  είναι  στους ουρανούς θα δώσει το 'Αγιο Πνεύμα σ' αυτούς που του ζητούν!".

Λόγος του Κυρίου

Το παράδειγμα του Ιησού κάνει τους μαθητές να θέλουν να του ομοιάσουν. Ο ευαγγελιστής, με την ευκαιρία, συγκεντρώνει δίπλα στην προσευχή που ο Ιησούς εμπιστεύεται στους μαθητές, δύο ακόμη λόγους του Ιησού και μας προσφέρει μια ολοκληρωμένη κατήχηση γύρω από την προσευχή, για να υπογραμμίσει πόσο και η δικιά μας  προσευχή  πρέπει να μοιάζει με τη δική του.

Ο ευαγγελιστής Λουκάς  ξεκινά την κατήχησή του, παρουσιάζοντας μια εκδοχή του Πάτερ Ημών πιο σύντομη από αυτή που γνωρίζουμε και συνήθως απαγγέλουμε. Το γεγονός ότι έχουμε δύο εκδοχές του Πάτερ ημών, μας κάνει να καταλάβουμε ότι ο Ιησούς δεν έδωσε στους μαθητές μια προσευχή σταθερή, άκαμπτη και παγιωμένη, αλλά ένα παράδειγμα, μερικά σημεία και υποδείξεις για να μπορέσει ο μαθητής να προσανατολισθεί, ένα δρόμο να διατρέξει με το δικό του τρόπο και σύμφωνα με τις δικές του ευαισθησίες και ανάγκες. Ο Ιησούς, περισσότερο από το τι πρέπει να λένε οι μαθητές  του, τονίζει την εσωτερική διάθεση αυτού που προσεύχεται και το πνεύμα από το οποίο ο προσευχόμενος πρέπει να διαπνέεται.

Και η πρώτη υπόδειξη του ευαγγελιστή είναι: η προσευχή σας για να είναι ολοκληρωμένη   πρέπει να μοιάζει στην προσευχή του Ιησού.

Κι ο Ιησούς τους είπε: " Όταν προσεύχεσθε, να λέτε:

Πατέρα. Στο στόμα του Ιησού, εκφράζει τη σχέση του Ιησού με το Θεό, είναι υιός. Στο στόμα του μαθητή υποδεικνύει τα αισθήματα, τα οποία πρέπει να εμπνέουν εκείνον που προσεύχεται: σε ενότητα με τον Ιησού, να εκφράζει έναν τέτοιο βαθύ σεβασμό του και υιική εμπιστοσύνη στο Θεό, και έτσι να μετέχει στην υιική ιδιότητα του Ιησού και να είναι μια ζωντανή μαρτυρία της. Ο μαθητής, στο μέτρο που αναγνωρίζει την πατρότητα του Θεού, δημιουργού των πάντων, αναγνωρίζει ότι είναι αδελφός των συνανθρώπων του και αλληλέγγυος με τη φύση. Εδώ βρίσκεται η διαφορά της χριστιανικής προσευχής από τις άλλες προσευχές.

Ας αγιασθεί το όνομά σου. Το ρήμα αγιάζω  στην παθητική φωνή  υποδεικνύει  ότι είναι  ο ίδιος Θεός, είναι δράση και ενεργεί και δίνει μαρτυρία για την ταυτότητά του μέσα στον κόσμο και την ιστορία. Η κοινότητα των μαθητών το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να  γίνει ο αγωγός της δράσης του Θεού μέσα στην καθημερινότητα, έτσι που η δράση της κοινότητας να είναι η εικόνα της ξεχωριστής αγίας παρουσίας του Θεού μέσα στον κόσμο και την ιστορία.  

Ας έλθει η βασιλεία σου. Τότε που ο Θεός θα είναι τα πάντα σε όλους. Ο μαθητής περιμένει τη βασιλεία του Θεού ως δώρο που ο Θεός σταδιακά την αποκαλύπτει και ζητώντας την έλευσή της ο μαθητής ζητά τη χάρη να μπορεί να αναγνωρίζει την παρουσία της, να την κάνει δεκτή και να συμβάλλει στην οικοδόμησή της.

Δίνε μας κάθε μέρα τον άρτο που έχουμε ανάγκη. Ας αρχίσουμε με τη λιτότητα και τη σοβαρότητα της αίτησης. Το δίνε μας κάθε μέρα, σημειώνει μια επαναλαμβανόμενη δωρεά, μας, και  ο πληθυντικός υπογραμμίζει ότι η δωρεά δεν είναι προσωπική, αλλά κοινοτική. Το καθημερινό, αυτό που αρκεί για την παρούσα ημέρα και ποια είναι αυτή η ‘ποσότητα’, είναι αυτό που χρειάζεται για να έχουμε την αξιοπρέπειά μας και να ζωογονεί την αδελφοσύνη μας.

Και συγχώρησέ μας τις αμαρτίες μας, διότι κι εμείς συγχωρούμε σε κάθε οφειλέτη μας.  Με τρόπο παράξενο και προκλητικό ο Ιησούς μάς διδάσκει και μάς θυμίζει  ότι η συγχώρηση που εμείς ζητούμε από το Θεό, έχει ένα μέτρο και αναλογεί με εκείνη που εμείς παρέχουμε, μιας εμάς πρώτους δωρεά μας συγχώρησε ο Θεός,  αυτό είναι και η αιτία και το μέτρο που εμείς συγχωρούμε. Ζητάμε, λοιπόν, να μας αξιώσει και εμείς να  συγχωρούμε στο μέτρο που μας συγχώρησε.

Και μη μας δοκιμάσεις με πειρασμό.  Ποιός είναι, όμως, αυτός ο πειρασμός;  Ας σκεφτούμε την αρχή του ευαγγελίου και τους πειρασμούς του Ιησού στην έρημο. Πειρασμός είναι πάντοτε ένα δίλημμα υπαρξιακό. Όσο περισσότερο προς το κέντρο της ύπαρξης εισχωρεί, τόσο μεγαλύτερος είναι ο πειρασμός. Το δίλλημα, λοιπόν, είναι να ζήσω τη ζωή μου στην υπηρεσία του Θεού και των ανθρώπων, κάτω από την έμπνευση και την καθοδήγηση του αγ. Πνεύματος, είτε να βασίζομαι στις σιγουριές που μπορούν να δώσουν οι ανθρώπινες δυνάμεις και οι πρακτικές.

Πειρασμός, λοιπόν, αποκτά ολόκληρο το νόημά του σε δύσκολους καιρούς: των διωγμών, των αμφιβολιών της πίστεως, των δυσκολιών της καθημερινότητας, που με τα διλήμματά τους μπορούν να αδυνατίσουν την πίστη… καταστάσεις που ο μαθητής αργά ή γρήγορα θα συναντήσει. Το ξέρει και ζητά και προσεύχεται για να είναι δυνατός κάτω από τη σκέπη του Πατέρα. Ο μαθητής δεν προσεύχεται  για να αποφύγει τον πειρασμό, αλλά να τον ξεπεράσει.

16η Τακτική Κυριακή

Κυριακή  17 Ιουλίου 2016.

Ανάγνωσμα από το κατά Λουκά άγ. Ευαγγέλιο  (Λκ 10,38-42)

Εκείνο τον καιρό ο Ιησούς  με τους μαθητές του μπήκε σ’ ένα χωριό, και τον υποδέχτηκε σπίτι της κάποια γυναίκα που την έλεγαν Μάρθα. Αυτή είχε μια αδερφή που ονομαζόταν Μαρία, κι η οποία κάθισε στα πόδια του Ιησού και άκουγε τη διδασκαλία του. Αντίθετα, η Μάρθα δούλευε ασταμάτητα για να τους περιποιηθεί. Πήγε λοιπόν στον Ιησού και του είπε: «Κύριε, δε νοιάζεσαι που η αδερφή μου με άφησε μόνη να σε περιποιούμαι;  Πες της, λοιπόν, να με βοηθήσει». Ο Ιησούς της αποκρίθηκε: «Μάρθα, Μάρθα, ασχολείσαι κι αγωνιάς για τόσα πολλά πράγματα, ενώ ένα μόνο χρειάζεται. Αυτό διάλεξε η Μαρία, και δεν πρόκειται να της το αφαιρέσει κανείς».

Λόγος του Κυρίου

Η σημερινή ευαγγελική περικοπή, μας παρουσιάζει  τον  Ιησού που  ταξιδεύει  προς την Ιερουσαλήμ, και  που όπως κάθε ταξίδι κρύβει πολλές εμπειρίες, έτσι και για κείνον. Φτάνει σε ένα χωριό, εκεί είχε φίλους και αυτοί τον φιλοξενούν. Ο ευαγγελιστής υπογραμμίζει αυτά τα δυο, τη «φιλοξενία» όσο και ότι «μπήκε σε ένα χωριό». Το χωριό είναι ο τόπος του παραδοσιακού τρόπου ζωής. Δύσκολα σε ένα χωριό γίνονται δεχτοί  οι  νεωτερισμοί : έτσι κάναμε πάντα και έτσι θα συνεχίσουμε να κάνουμε. Συνάμα, όμως, έχουν σε μεγάλη εκτίμηση τη φιλοξενία, που δείχνει καλοσύνη, άνοιγμα, καταδεκτικότητα και εμπιστοσύνη. Γίνεται δεκτός και φιλοξενείται στο σπίτι φίλων, όπου μεταξύ των άλλων κατοικούν δυο αδελφές, η Μαρία και η  Μάρθα, που είναι δυο αντιπροσωπευτικοί τύποι ανθρώπων, δυο διαφορετικών  αντιλήψεων  της  ανθρώπινης ζωής.

Από τη μια έχουμε τη Μάρθα : Εκδηλωτική και δραστήρια που κάνει τα πάντα για να κάνει χειροπιαστή την εκτίμησή της στον φιλοξενούμενο. Όμως, προκειμένου να κάνει κάτι για τον φιλοξενούμενο, σχεδόν τον παραμελεί  και τον αφήνει να περιμένει. Για τον καιρό του Ιησού είναι ο κατ’ εξοχήν γυναικείος  τρόπος ζωής, της οικοδέσποινας. Ναι, αλλά και κρυμμένης στην κουζίνα και στην υπηρεσία των άλλων που την εκτιμούν, όχι ως ισότιμη του άνδρα, αλλά επειδή είναι στην υπηρεσία του άνδρα, γι’ αυτό δυσανασχετεί και παραξενεύεται  με τη συμπεριφορά της αδελφής της. Ας σημειωθεί ότι τα παράπονά της δεν τα κάνει σε εκείνη, αλλά σε εκείνον που εκλαμβάνει ως ανώτερο και που έχει την εξουσία στον ανώτερο . «Κύριε, δε νοιάζεσαι που η αδερφή μου με άφησε μόνη να σε περιποιούμαι; Πες της, λοιπόν, να με βοηθήσει».  Περιμένει την επιβεβαίωση από τους άλλους. Είναι ο κόσμος της  ανατολής.   

Από την άλλη έχουμε και τον κόσμο της Μαρίας, που προτιμά  να δείξει την εκτίμησή της στον φιλοξενούμενο με το να επικοινωνεί μαζί του και με τη συζήτηση να  εμβαθύνει τις σχέσεις μαζί του. Ο  τρόπος με τον οποίο  ο ευαγγελιστής περιγράφει την ενασχόληση της Μαρίας με τον Ιησού, είναι όμως ο τυπικός τρόπος με τον οποίον αναπτύσσονται και ένας τρίτος περιγράφει τις σχέσεις μαθητή και δασκάλου. Είναι ένας ανδρικός τρόπος αντίληψης της ζωής, θα λέγαμε, που η  Μάρθα δεν μπορεί να τον καταλάβει και δυσανασχετεί. Με την  ίδια περιγραφή  ο ευαγγελιστής περιγράφει και ένα σκανδαλώδη  νεοτερισμό. Ένας ραβίνος δεν θα δεχόταν ποτέ μεταξύ των μαθητών του γυναίκες. Για τον Ιησού, όμως, οι γυναίκες, όπως και οι άνδρες, είναι καλεσμένες στην ακρόαση του λόγου και τη μαθητεία.

Ο Ιησούς, με μια τρυφερή επίπληξη στη Μάρθα, προσπαθεί να την επαναφέρει στην τάξη : «Μάρθα, Μάρθα, μεριμνάς και αγωνιάς για πολλά, ενώ υπάρχει ανάγκη μόνο ενός πράγματος. Η Μαριάμ, πράγματι, διάλεξε το καλύτερο μέρος, που δε θα της αφαιρεθεί».

Ποιο είναι το καλύτερο μέρος για το οποίο η Μαρία μεριμνά και το οποίο δεν θα της αφαιρεθεί;

Ο ευαγγελιστής Λουκάς έρχεται σε βοήθειά μας. Μας μεταφέρει ένα λόγο του Ιησού που λέει: «Μη μεριμνάτε για τη ζωή σας το τι θα φάτε, μήτε για το σώμα σας το τι θα ντυθείτε. Διότι η ζωή είναι πολυτιμότερη απ' την τροφή και το σώμα απ' το ρούχο…..ποιός από σας, που φροντίζει για τον εαυτό του, μπορεί να προσθέσει στο ανάστημά του έναν πήχη; ……Εσείς μη μεριμνάτε για το τί θα φάτε και το τί θα πιείτε κι έτσι σας πιάνει άγχος.…..αλλά ζητάτε τη Βασιλεία του κι αυτά θα σας δοθούν επιπλέον».

Το σπουδαιότερο, λοιπόν, είναι να  διυλίζω, να κατανοώ, να βρίσκω το νόημα και το περιεχόμενο της ζωής μέσα από τις αξίες του καινούργιου  κόσμου της Βασιλείας του Θεού, που γίνεται παρούσα ανάμεσά μας στο πρόσωπο του Ιησού.

Αυτό, λοιπόν, που ο Ιησούς επιθυμεί από κάθε άνθρωπο είναι να γίνει δεκτός και να εισακουσθεί και όχι απλά να τιμηθεί, αλλά ακόμη καλύτερα να τιμηθεί με την ακρόαση, μελέτη και αποδοχή του Λόγου.  Ο Λόγος του Ιησού στην καρδιά του μαθητή, θα είναι εκείνος που στη συνέχεια θα υποδείξει τους τρόπους και τους χρόνους της «υπηρεσίας» προς το Θεό και τον πλησίον.

Η έλλειψη «άγχους» που υπονοεί, οφείλεται στο γεγονός ότι εκείνος που  δέχεται, ακούει, κάνει δικό του και μελετά το Λόγο του Ιησού, δηλαδή ο μαθητής, όπως η Μαριάμ που εμπιστεύεται στο Θεό Πατέρα που είναι ο Δημιουργός, η Πρόνοια και ο Σωτήρας των πλασμάτων του, γιατί ο μαθητής ξέρει ότι τον τελευταίο λόγο για τα πάντα, τον έχει ο Θεός μέσω του Ιησού με τη Δύναμη του αγ. Πνεύματος, είναι αυτός που την ακρόαση θα τη μετουσιώσει σε υπηρεσία. 

Η Μάρθα αναλώνεται στην υπηρεσία του φιλοξενούμενου, τόσο που ο φιλοξενούμενος να περάσει σε δεύτερη μοίρα, ευτυχώς και είναι εκεί η Μαρία. Το να αγωνιάς και να κόπτεσαι για πολλά πράγματα είναι ειδωλολατρικό, γιατί ο λόγος της αγωνίας είναι τα πολλά πράγματα που γίνονται κινητήρια δύναμη και νόημα της ζωής και όχι το να είσαι άνθρωπος του Θεού ανάμεσα σε ανθρώπους.

Για τη Μαρία υπάρχει ο κίνδυνος, όπως έλεγε ένας ραβίνος για έναν άλλο ραβίνο, ότι τόσο πολύ ασχολείται με το να μιλάει για το Θεό που ξεχνούσε τον ίδιο το Θεό και τα πλάσματά του. Ευτυχώς υπάρχει και η Μάρθα.

Η επιλογή είναι μεταξύ τού πολλά και της ουσίας, του δευτερεύοντος και του ουσιώδους. Το πολύ είναι πάντοτε σε βάρος του ουσιώδους. Τα πολλά εμποδίζουν τόσο την ακρόαση όσο και την υπηρεσία. Το πολύ δώσε, ακόμη και από αγάπη, κινδυνεύει να ξεχάσει την επαφή, η πολλή καλλιέργεια των σχέσεων μπορεί να αγνοήσει τις άλλες ανάγκες.

Δεν υπάρχει λοιπόν δίλημμα τι να τα  διαλέξω την ακρόαση ή την υπηρεσία, την προσευχή η την δραστηριότητα .

Η ακρόαση δίνει το νόημα και αποπροσανατολίζει  την υπηρεσία που οικοδομεί και εφαρμόζει.